EPO Temyiz Kurulu kararı: Bitki ve hayvan yetiştirme buluşları patent alabilir mi?
Avrupa Patent Ofisi Teknik Temyiz Kurulu 5 Aralık tarihinde bitki ve hayvan yetiştirmeye yönelik patent istemlerinin reddi için kullanılan Avrupa Sözleşmesi (EPC)'nin uygulanmasına dair yönetmelik maddesinin (28(2)) EPC’nin 53(b) maddesine aykırı olduğuna karar verdi. Karar bu türden istemlere patent verilmesini önleyen bir kuralın ortadan kalkması anlamına geliyor. Bu kararın teyidiyle yetiştirmesi biyolojik işlem içeren bir ürünün patentlenmesi mümkün hale gelebilecek.
Avrupa’da bitki çeşitleri veya hayvan ırkları ile bitki veya hayvan üretimine yönelik esas olarak biyolojik işlemler EPC’nin 53(b) maddesi kapsamında patentlenebilir sayılmıyorlar. Bu yasağın kapsamı ve etkisi, 20 yıldan fazla süredir tartışmalı durumda ve EPO’nun Genişletilmiş Temyiz Kurulu yıllar içinde bu konuyu açıklağa kavuşturmayı amaçlayan birkaç karar aldı. Bunların en önemlisi 2015 yılında verilen “Brokoli ve Domatesler II” adlı karardı. Kararda “esasen bitkilerin üretimi için biyolojik süreçler Madde 53 (b)'ye göre patentlenemez olmakla birlikte, bu süreçlerden çıkan ürünlerin onları üretmek için kullanılan sürecin patent verilemez olması nedeniyle patente uygun olmadıkları söylenemez” denmişti. Bu kararla, yenilik ve buluş basamağı gibi patent verilebilirlik koşullarının sağlanması kaydıyla, biyoteknolojik araçların aksine, “geleneksel” yetiştirme ile elde edilen bitkilerin veya hayvanların patentlenebilir oldukları kabul edilmişti.
Bu karar bitki yetiştiricilerinin ve bunlardan etkilenen bazı Avrupa ulusal hükümetlerinin tepkisini çekmişti. Kararı takiben, yetiştirme amaçlı bitki genomuna erişim konusunda endişelenen bitki yetiştiricileri Avrupa Birliği nezdinde değişim için lobi faaliyetinde bulunmuş ve bunun sonucunda Avrupa Komisyonu 2016’da bir genelge yayınlamış ve bu genelgeyle uyumlu olarak Avrupa Patent Ofisi İdare Konseyi (her ne kadar AB organı olmasa da) 28(2) maddesini (“Esas olarak biyolojik bir süreçle münhasıran elde edilen bitkiler veya hayvanlar için Avrupa patentleri verilemez”) 2017 yılında uygulama yönetmeliğine eklemişti. Bu değişiklik CRISPR/Cas teknolojisi gibi yeni yetiştirme teknikleri (NBT'ler) de dahil olmak üzere biyoteknolojik araçlarla elde edilen bitkileri etkilememekle birlikte, yetiştirme yoluyla elde edilen bir bitkinin patent elde etmesini neredeyse imkansız hale getirmişti. O tarihten bu yana da söz konusu yönetmelik değişikliği tartışma konusu olmuştu.
EPO’nun Teknik Temyiz Kurulu’nun 28(2) maddesinin EPC’ye aykırılık nedeniyle iptal etmesi yetiştirme ile elde edilen bitkilerin belirli şartları altında patentlenebilir olmasını mümkün kılan “Brokoli ve Domatesler II” kararlarını tekrardan uygulanabilir kılması bakımından önemli görülüyor. Ancak kararın sonuçlarının tam olarak ne olacağını şimdiden söylemek zor; zira EPO’nun uygulamaları ve bitki yetiştiricilerinin bu karar karşısındaki lobi faaliyetleri bir süreliğine daha konuyu tartışmalı kılacağa benziyor.
